• Home
    • Home – Layout 1
    • Home – Layout 2
    • Home – Layout 3
    • Home – Layout 4
    • Home – Layout 5
Saturday, December 6, 2025
31 °c
Ujjain
27 ° Sat
27 ° Sun
27 ° Mon
26 ° Tue
  • Setup menu at Appearance » Menus and assign menu to Main Navigation
  • Setup menu at Appearance » Menus and assign menu to Main Navigation
No Result
View All Result
  • Setup menu at Appearance » Menus and assign menu to Main Navigation
No Result
View All Result
Ujjain
No Result
View All Result
Home उज्जैन शहर की हस्तियाँ
डॉ विष्णु श्रीधर वाकणकर

डॉ विष्णु श्रीधर वाकणकर

by Admin
November 8, 2014
in शहर की हस्तियाँ
0
0
SHARES
125
VIEWS
Share on FacebookShare on Twitter

Photo_of_Dr._Vishnu_Shridhar_Wakanakarडॉ विष्णु श्रीधर वाकणकर  (4 मई 1919 – 3 अप्रैल 1988) भारत के एक प्रमुख पुरातत्वविद् थे। उन्होंने भोपाल के निकट भीमबेटका के प्राचीन शिलाचित्रों का अन्वेषण किया। अनुमान है कि यह चित्र ४०,००० वर्ष पुरानें हैं। वे संस्कार भारती से संबद्ध थे।

1975 में उन्हें पद्मश्री अवार्ड से सम्मानित किया गया। श्री वाकणकर ने ही लुप्त हुई सरस्वती नदी के भूमिगत मार्ग को सेटेलाईट की मदद से खोजा। केन्द्रीय भूमितल जल प्राधिकरण के अध्यक्ष डा. डी.के. चढ्ढा ने जुलाई 1999 में जैसलमैर (राजस्थान) के पास 8 क्षेत्रों में सम्पन्न हुए विस्तृत उपग्रहीय तथा भूभौतिकीय सर्वेक्षणों पर आधारित सरस्वती परियोजना के इन परिणामों को उद्घोषित किया कि भूमि के नीचे 30 से 60 मीटर की गहराई में सरस्वती नदी का पुरातन जलमार्ग विद्यमान है।इस दिशा में स्व. बाबा साहब आपटे और स्व. मोरोपन्त पिंगले से प्रेरणा प्राप्त कर पद्मश्री डा. वी.एस. वाकणकर ने इतिहास संकलन परियोजना के माध्यम से प्रयास आरम्भ किया। उन्होंने समर्पित शोधकर्ताओं के एक दल के साथ सरस्वती नदी के किनारे-किनारे एक मास लम्बी सर्वेक्षण यात्रा आरम्भ की जिसमें पुरातत्वविद्, भूगर्भ विशेषज्ञ, हिमनद विशेषज्ञ, लोक कलाकार और छायाकार सम्मिलित थे।यजुर्वेद की वाजस्नेयी संहिता ३४.११ में कहा गया है कि पांच नदियाँ अपने पूरे प्रवाह के साथ सरस्वती नदी में प्रविष्ट होती हैं, ये पांच नदियाँ पंजाब की सतलुज, रावी, व्यास, चेनाव और दृष्टावती हो सकती हैं। वी. एस वाकणकर के अनुसार पांचों नदियों के संगम के सूखे हुए अवशेष राजस्थान के बाड़मेर या जैसलमेर के निकट पंचभद्र तीर्थ पर देखे जा सकते है। दुर्भाग्यवश डा. वाकणकर के असमय निधन से इसमें व्यवधान पड़ गया।

डॉ॰ वाकणकर जी ने अपना समस्त जीवन भारत की सांस्कृतिक धरोहरों को सहेजने में अर्पित किया। उन्होंने अपने अथक शोध द्वारा भारत की समृद्ध प्राचीन संस्कृति व सभ्यता से सारे विश्व को अवगत कराया। राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ में आने पर उन्होंने आदिवासी क्षेत्रों में सामाजिक और शैक्षिक उत्थान कार्य किया, लगभग 50 वर्षों तक जंगलों में पैदल घूमकर विभिन्न प्रकार के हजारों चित्रित शैल आश्रयों का पता लगाकर उनकी हुबहू स्केच बना कर संगृहीत किया। तथा देश विदेश में इस विषय पर विस्तार से लिखा, व्याख्यान दिए और प्रदर्शनी लगाई। प्राचीन भारतीय इतिहास एवं पुरातत्व के क्षेत्र में डॉ॰ वाकणकर ने अपने बहुविध योगदान से अनेक नये पथ का सूत्रपात किया।

उनके द्वारा स्थापित पुरातत्व शोध संस्था अभी भी उज्जैन में कार्यरत है।उनके नाम से एक राष्ट्रीय पुरस्कार भी दिया जाता है।



Admin

Admin

Related Posts

उज्जयिनी जयते : आचार्य श्रीनिवास रथ

उज्जयिनी जयते : आचार्य श्रीनिवास रथ

by Admin
December 5, 2017
0
51

-- महाकालपूजास्वरललिता कालिदासकविताकोमलता भुवनमलंकुरुते। उज्जयिनी जयते।। -- सान्दीपनिसन्दीपितसंस्कृति-शिक्षापरम्परा प्रतिपलमञ्जुलदीपशिखोज्ज्वलमंगलनाथधरा। देवलोकरुचिरा गगनतले ललिते उज्जयिनी जयते।। -- उदयनवीणावादनपुलकितवदना संकुचिता वासवदत्ता चकिताऽऽकुलिता सुप्तेवालिखिता।...

पंडित ओम व्यास ‘ओम’ कि ७ वी पुण्यतिथि

पंडित ओम व्यास ‘ओम’ कि ७ वी पुण्यतिथि

by Admin
July 8, 2015
0
67

तरणताल के  पिछवाड़े, फ़ूड कोर्ट प्रांगण  में स्थापित 'हास्य चौबारे' पर हर वर्ष की तरह पं. ओम व्यास 'ओम' को...

पण्डित सूर्यनारायण व्यास

पत्रकारिता के पित्र पुरुष-संपादक पद्मभूषण पं. सूर्य नारायणजी व्यास का पुण्य स्मरण

by Admin
June 22, 2015
0
61

..संभवतः अपना आखिरी साक्षात्कार देते हुए .

डॉ. शिव चौरसिया – अमृत महोत्सव

डॉ. शिव चौरसिया – अमृत महोत्सव

by Admin
December 29, 2014
0
49

मालवी आैर हिंदी के वरिष्ठ कवि साहित्यकार डॉ. शिव चौरसिया के 75 वें जन्मदिवस पर अमृत महोत्सव का आयोजन, 25...

पण्डित सूर्यनारायण व्यास

पण्डित सूर्यनारायण व्यास

by Admin
November 8, 2014
0
109

स्वाभिमान के सूर्य भगवान श्रीकृष्ण व बलराम कं विद्या गुरु महर्षि सान्दीघनि वंषोत्पन्न पं. सूर्यनारायण व्यास (1902-1976) संस्कृत, ज्योतिष, इतिहास,...

श्री राजशेखर व्यास

श्री राजशेखर व्यास

by Admin
November 8, 2014
0
69

पद्मभूषण, साहित्य-वाचस्पति डॉ. पं. सूर्यनारायण जी व्यास के सबसे छोटे पुत्र श्री राजशेखर व्यास चर्चित लेखक, संपादक, विख्यात निर्माता-निदेशक हैं...

Next Post
अनुराग छजलानी

अनुराग छजलानी

Recommended

पंडित ओम व्यास ‘ओम’ कि ७ वी पुण्यतिथि

पंडित ओम व्यास ‘ओम’ कि ७ वी पुण्यतिथि

10 years ago
67
Bhasmarti Darshan | 23 June 2016

Bhasmarti Darshan | 23 June 2016

9 years ago
35

Popular News

    Connect with us

    • मुखपृष्ठ
    • इतिहास
    • दर्शनीय स्थल
    • शहर की हस्तियाँ
    • विशेष
    • जरा हट के
    • खान पान
    • फेसबुक ग्रुप – उज्जैन वाले
    Call us: +1 234 JEG THEME

    सर्वाधिकार सुरक्षित © 2019. प्रकाशित सामग्री को अन्यत्र उपयोग करने से पहले अनिवार्य स्वीकृति प्राप्त कर लेवे.

    No Result
    View All Result
    • मुखपृष्ठ
    • इतिहास
    • दर्शनीय स्थल
    • शहर की हस्तियाँ
    • विशेष
    • जरा हट के
    • खान पान
    • फेसबुक ग्रुप – उज्जैन वाले
      • आगंतुकों का लेखा जोखा

    सर्वाधिकार सुरक्षित © 2019. प्रकाशित सामग्री को अन्यत्र उपयोग करने से पहले अनिवार्य स्वीकृति प्राप्त कर लेवे.

    Login to your account below

    Forgotten Password?

    Fill the forms bellow to register

    All fields are required. Log In

    Retrieve your password

    Please enter your username or email address to reset your password.

    Log In
    This website uses cookies. By continuing to use this website you are giving consent to cookies being used. Visit our Privacy and Cookie Policy.